Danıştay Temyiz mi İstinaf mı? İdari Yargının Nabzını Tutarken Yolumuzu Nasıl Buluruz
İdari yargıya yıllardır merakla bakan bir hukuk blogcusu olarak, “kararın öyküsü”nü sadece sonuçta değil, o sonuca giden kanun yollarında da ararım. “Danıştay temyiz mi istinaf mı?” sorusu tam da bu yolculuğun haritasını çıkarır: Hangi kapıyı ne zaman çalacağız, hangi kapıdan ne bekleyeceğiz? Gel, birlikte kökenine inelim, bugünü anlamlandıralım, yarınını tartışalım.
Temel Fotoğraf: İstinaf Nerede, Temyiz Nerede?
İdari yargı üç basamaklıdır: İlk derece (idare/vergi mahkemeleri) → istinaf (bölge idare mahkemeleri) → temyiz (Danıştay). 20 Temmuz 2016’dan beri istinaf sistemi ülke genelinde faal; ilk derece kararları önce bölge idare mahkemelerinde hem olgusal hem hukuki yönden yeniden incelenir. Bu, “istinaf”tır. Sonrasında belirli kararlar Danıştay önünde temyize konu olabilir. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
Kanuni çerçeve nettir: İYUK m.45 istinafı, İYUK m.46 ise temyizi düzenler; süreler (genelde 30 gün) ve hangi kararların temyize açık olduğu burada yazılıdır. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
“Danıştay temyiz mi istinaf mı?” sorusunun kısa cevabı
Danıştay = temyiz mercii. İstinaf incelemesini yapan merci Bölge İdare Mahkemeleridir. Uygulamada Danıştay ve Yargıtay, temyiz mahkemeleri olarak anılır. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Kökenler: Neden Üç Basamaklı Bir Sistem?
İstinafın ülke çapında hayata geçmesiyle (20.07.2016) idari yargıda “ara denetim” katmanı kuruldu. Bu katman, ilk derece kararlarının sadece hukuka uygunluğunu değil, olayın değerlendirilmesini de yeniden tartar; böylece Danıştay’ın yükü azalırken, Danıştay daha çok hukukilik denetimine ve içtihat birliğine odaklanır. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Danıştay’ın statüsü 2575 sayılı Kanun’da “Yüksek İdare Mahkemesi” olarak tanımlanır; temel işlevi temyiz incelemesi yapmak ve idari yargıda içtihatları sistemleştirmektir. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Bir İstisna: Danıştay’ın İlk Derece Sıfatı
“Peki Danıştay hiç ilk derece bakmıyor mu?” Bazen bakıyor. 2575 sayılı Kanun ve özel kanunlarda sayılan belirli uyuşmazlıklar doğrudan Danıştay’da açılabiliyor. Bu istisna, “Danıştay yalnızca temyiz yapar” genellemesini kırar ama kuralı değiştirmez: Genel yol, istinafın BİM’lerde, temyizin Danıştay’da yapılmasıdır. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
Bugünün Yansımaları: Süreler, Eşikler, Usuller
Süreler: İdari yargıda temyize başvuru süresi—özel bir düzenleme yoksa—tebliğden itibaren 30 gündür. İstinaf süresi de (m.45) 30 gündür. Bu süreler dosyanın kaderini belirler. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
Hangi kararlar temyize açık? İYUK m.46, Danıştay’a taşınabilecek kararları ve (eski hâliyle) bazı parasal eşikleri düzenliyordu. 2023’te Anayasa Mahkemesi, temyiz için öngörülen parasal sınırın bir kısmını iptal ederek erişimi genişletti; bu, “üst denetim kapısı”nın daha kapsayıcı olmasına doğru önemli bir adımdı. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
İvedi yargılama: Bazı dosyalarda kanun, istinaf basamağını atlatıp doğrudan temyize izin verebilir (ör. ivedi yargılama usulü). Bu, hız ve öngörülebilirlik amacı taşır. :contentReference[oaicite:8]{index=8}
İstinaf ile Temyizin İşlev Farkı
- İstinaf (BİM): Olayı ve hukuku birlikte yeniden değerlendirir; gerektiğinde yeni karar verir. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
- Temyiz (Danıştay): Esasta hukukilik denetimi yapar; bozma, onama ya da düzelterek onama gibi sonuçlar doğurur. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
Yüksek Merkez: Danıştay’ın Kurulları ve İçtihat Ekosistemi
Danıştay yalnız bir “tek ses” değil; daireler ve kurullardan oluşan canlı bir yapı. İdari Dava Daireleri Kurulu ve Vergi Dava Daireleri Kurulu, temyiz incelemelerinde birleştirici bir rol oynar; İçtihatları Birleştirme Kurulu ise daireler arası görüş ayrılıklarını gidererek ülke çapında yeknesaklık sağlar. :contentReference[oaicite:11]{index=11}
Geleceğe Doğru: Veri, Erişim, Birlik
Önümüzdeki dönemde üç eğilim öne çıkıyor: (1) Erişim: Parasal eşiklere ilişkin anayasal denetimlerin de etkisiyle temyiz kapısının daha dengeli bir yapıya kavuşması, (2) Şeffaflık: Kurul kararlarının dijital erişiminin artması, (3) Öngörülebilirlik: BİM–Danıştay hattında içtihatların daha hızlı eşgüdümü. Tüm bunlar, “Danıştay temyiz mi istinaf mı?” sorusunun cevabını sadece tanımda değil, pratikte de berraklaştıracak. :contentReference[oaicite:12]{index=12}
Beklenmedik Bağlantılar: Yazılım, Bilim ve Yönetim
Bir yazılım ekibinde code review yapan “ikinci göz”, istinaf gibidir: Hem kodun mantığını (hukuk) hem performansını (olgu) yeniden tartar. Ürünü yayına almadan önce, üst kurul (temyiz) mimari ilkelerle son kez uyumu kontrol eder. Bilimde hakem raporlarındaki “major revision” istinafa, editör kurulunun son sözü temyize benzer. Şirket yönetimlerinde denetim komitesi (istinaf) saha verisini ve uyumu inceler; yönetim kurulu (temyiz) nihai çerçeveyi çizer. Bu analoji, kanun yollarının neden iki katmanlı kurgulandığını duygusal olarak da anlaşılır kılar.
Pratik Özet: Yol Haritası
- Genel kural: İlk derece → İstinaf (BİM) → Temyiz (Danıştay). :contentReference[oaicite:13]{index=13}
- Süreler: İstinaf ve temyiz için çoğu durumda 30 gün. :contentReference[oaicite:14]{index=14}
- İstisnalar: Danıştay’ın bazı davalarda ilk derece görevi; ivedi yargılamada doğrudan temyiz. :contentReference[oaicite:15]{index=15}
- Güncel not: Temyize erişimi daraltan bazı parasal sınırlar AYM kararlarıyla gözden geçirildi. :contentReference[oaicite:16]{index=16}
Sohbetimizi Sürdürmek İçin Birkaç Soru
İstinaf aşamasında dosyanın “yeniden görülmesi” sana daha güven veriyor mu, yoksa temyizde tek bir hukukilik filtresi mi? BİM–Danıştay hattında yaşadığın deneyimler neler? Yorumlarda paylaş; bu yazıyı birlikte yaşayan bir kaynak yapalım.